خودکشی (حقوق جزا)خودکشی از اصطلاحات حقوق جزا بوده و عبارت است از اقدام به امری که موجب مرگ خود انسان باشد. این مقاله به بررسی تفاوت خودکشی با قتل عمد و آدم‌کشی، جرم‌انگاری خودکشی، شروع به جرم و معاونت در آن می‌پردازد. ۱ - تعریفخودکشی در لغت عبارت است از این‌که کسی خود را به وسیله‌ای بکشد و در اصطلاح نیز عبارت است از اقدام به امری که موجب مرگ خود انسان باشد. ۲ - تفاوت خودکشی با قتل عمد و آدم‌کشی۱- یکی از شرایط تحقق قتل عمد آنست که قاتل و مقتول دو شخص مجزا باشند. [۱]
زراعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامی، بخش قصاص، تهران، ققنوس، زمستان ۱۳۷۹، اول، ص۵۰.
اما در خودکشی قاتل و مقتول یکی هستند. ۲- موضوع قتل، دیگر کشی است بنابرین کشتن خویش یا خودکشی نمی‌تواند موضوع قتل قرار گیرد به همین دلیل برخی از حقوق‌دانان وجود شخص قاتل را نیز یکی از اجزاء رکن مادی قتل عمد به شمار آورده‌اند. [۲]
خاکپور، محمد، جزوه ۶ درس حقوق جزای اختصاصی ۱، دانگشاه شهید بهشتی، ص۴.
۳- قتل عمد اصطلاحی است حقوقی که بهترین تعریف آن که با قانون و رویه قضائی منطبق باشد عبارت است از: «سلب ارادی حیات از انسان زنده به وسیله انسان دیگری به طرق معین‌شده در قانون.» [۳]
سپهوند، امیر، تقریرات جزای اختصاصی، دوره ۵۶ کارآموزی قضائی، ۱۳۷۹، ص۴.
اما آدم‌کشی غیر از قتل عمد است مانند اعدام مجرم به حکم دادگاه صالح، که مامور اجرای حکم قاتل نیست یا مرگی که بر اثر حادثه یا تصادف یا عملی رخ دهد که در وقوع آن، کسی مرتکب تقصیر نگردیده است. [۴]
بوشهری، جعفر، حقوق جزا اصول و مسائل، تهران، انتشار، ۱۳۷۹، ص۹۱-۹۲.
که تفاوت و تمییز بین خودکشی و قتل عمد توسط علوم جنانی همچون پلیس علمی و پزشکی قانونی امکان‌پذیر است.۳ - جرم انگاری و شروع به جرم و معاونت در آنجرمانگاری خودکشی، شروع به جرم و معاونت در آن عبارت است از: خودکشی در قریب به اتفاق سیستم‌های حقوق جرم نیست و در قانون مجازات اسلامی هم برای آن جرم‌انگاری نشده است، ولی این به معنای جایز بودن آن هم نمی‌باشد. [۵]
رحیمی‌نژاد، اسماعیل، آشنائی با حقوق جزا و جرم‌شناسی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸، ذیل ص۸۵.
عدم مجازات کسی که مرتکب خودکشی شده است از نظر عقلی و منطقی قابل دفاع است زیرا شخص مرده قابل مجازات نیست و با قتل رابطه مالکیت او با اموالش قطع می‌شود. [۶]
زراعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامی، بخش قصاص، تهران، ققنوس، زمستان، ۱۳۷۹، اول، ص۵۰.
اما بحث در جائی است که شخص اقدام به خودکشی کرده ولی زنده مانده است آیا در این فرض می‌توان شروع به جرم را تصور کرد؟ برخی از حقوق‌دانان می‌گویند: اگر خودکشی منجر به قتل نشود براساس قوانین کیفری ایران مجازاتی بر آن مترتب نیست. [۷]
زراعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامی، بخش قصاص، تهران، ققنوس، زمستان، ۱۳۷۹، اول، ص۵۰.
شروع به خودکشی هم جرم نیست. [۸]
زراعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامی، بخش قصاص، تهران، ققنوس، زمستان، ۱۳۷۹، اول، ص۵۹.
در ضمن این بحث مطرح است که براساس حرمت اکید که در مورد خودکشی وارد شده آیا نمی‌توان چنین شخصی را براساس قاعده «کل من ارتکب حراماًً فللامام تعزیره» و با توجه به اصل ۱۶۷ قانون اساسی تعزیر نمود؟که در جواب برخی حقوق‌دانان گفته‌اند: ضرروی است که مسائل مختلف مطرح شده در کتابها یا فتاوای معتبر در قالب قانون ظاهر شود تا از اختلاف سلیقه‌ها و گوناگونی نظرات جلوگیری به عمل آید و اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها دچار خدشه نگردد، به ویژه آنکه اصل سی و ششم قانون اساسی با صراحت عنوان می‌کند که: «حکم به مجازات و اجرای آن باید تنها از طریق دادگاه‌های صالح و به موجب قانون باشد.» [۹]
نوربها، رضا، زمینه حقوق جزای عمومی، تهران، دادآفرین، ۱۳۷۸، ذیل ص۴۴.
[۱۰]
اصل ۱۶۷ قانون اساسی.
معاونت در خودکشی هم جرم نیست؛ چون مجرمیت معاون یک مجرمیت استعاری است و هرگاه عمل ارتکابی جرم نباشد، وصف مجرمانه به معاون نیز تعلق نمی‌گیرد. [۱۱]
رحیمی‌نژاد، اسماعیل، آشنائی با حقوق جزا و جرم‌شناسی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸، ذیل ص۸۵.
معاونت در خودکشی در صورتی‌که به حد تسبیب برسد جرم است. [۱۲]
زراعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامی، بخش قصاص، تهران، ققنوس، زمستان ۱۳۷۹، اول، ص۵۰.
تهدید به انجام خودکشی در قوانین جزائی جرم نیست مگر آنکه [۱۳]
ایمانی، عباس، فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، تهران، آریان، ۱۳۸۲، اول، ص۲۴۸.
توسط زندانی و در محل زندان صورت گیرد که در این مورد تخلف انضباطی از آئین‌نامه زندانی تلقی شده و متخلف حسب مورد طبق نظر شورای انظباطی زندان تنبیه یا در مراجع قضائی محاکمه خواهد شد. [۱۴]
آئین‌نامه قانونی و مقررات جزائی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی مصوب ۷/۱۱/۱۳۶۴.
در پایان باید به این نکته توجه داشت که هر چند خودکشی جرم قضائی نیست، لکن هیچ کس نمی‌تواند از دیگری تقاضای قتل خود را بکند. [۱۵]
آئین‌نامه قانونی و مقررات جزائی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی مصوب ۷/۱۱/۱۳۶۴.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خودکشی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۲۲. |